Niezbadane Krainy

Leszy (ros. Леший) to jedno z najbardziej charakterystycznych bóstw i demonów przyrody w mitologii wschodniosłowiańskiej. Funkcjonował jako duch opiekuńczy lasu, władca dzikiej przyrody, patron zwierząt i roślin. Jego kult i wyobrażenia były szczególnie żywe w regionach silnie zalesionych (Wielkorusowie, Białorusini), a słabły wśród ludów stepowych.

Nazewnictwo

W zależności od regionu nosił różne nazwy: leszy, lesovik, leszak, borowy, lisun, mohowik, wolny, a nawet gospodarz. Nazwy te odzwierciedlały zarówno jego funkcję opiekuńczą, jak i dziką naturę.

Wygląd i cechy charakterystyczne

Przygotowaliśmy kilka wizerunków Leszego, abyście mogli wyobrazić sobie co mogli widzieć nasi przodkowie

Według ludowych opisów:

Mógł mieć postać człowieka, ale jeśli się dobrze przyjrzeć to odróżniały go: brak brwi, lekko szpiczasta głowa, nietypowo założona odzież, niekiedy brak cienia lub brak części ciała, np. prawego ucha lub pięty.

Leszy w postaci człowieka

Był zmiennokształtny – mógł być ogromny jak drzewo albo malutki jak źdźbło trawy

Zmiennokształtny Leszy w postaci potężnego ducha lasu Zmiennokształtny Leszy poza lasem w postaci małego stworka

Często przedstawiano go jako brodatego starca, czasem nagiego, pokrytego sierścią.

Leszy w postaci nagiego starca

Potrafił przybrać formę wilka, zająca, czerwonego koguta, a nawet osoby bliskiej obserwującemu go człowiekowi.

Zachowanie i relacje z ludźmi

Leszy był postrzegany zarówno jako duch groźny, jak i psotny:

Kręcił ludzi w lesie, prowadząc ich w kółko lub gubiąc ścieżki.
Uwielbiał figle i płatanie psikusów – niekiedy śmiał się złowieszczo, płakał, naśladował głosy ludzi, by ich zmylić.
Osoby przez niego porwane (szczególnie dzieci) wracały dzikie i odmienione.

Ochrona przed leszym: przeżegnanie się, zakładanie ubrań na lewą stronę, użycie słów ochronnych, np. „owcza mordka, owcza wełna”.

Leszy jako pan lasu

Leszy pełnił funkcję strażnika lasów i zwierząt. Nie pozwalał polować ani wycinać drzew bez swojej zgody.
Miał władzę nad dzikimi zwierzętami – np. prowadził stada wiewiórek, zające, a w niektórych podaniach „grał w karty” z innymi leszymi o swoje stada.
Mógł pomagać myśliwym, jeśli go sobie zjednali, np. darując zwierzynę.

Rodzina i struktura duchów leśnych

W niektórych regionach wierzono, że ma żonę (leszachę), czasem także dzieci.
Istniała też koncepcja leśnego króla, nadrzędnego ducha panującego nad wszystkimi leszymi.
Postacie te łączyły funkcje demonologiczne z elementami rodziny i wspólnoty duchowej.

Leszy w zachodnim ujęciu demonologicznym

Le Dictionnaire infernal – Jacques Collin de Plancy (wyd. 19. w.)

W Le Dictionnaire infernal, encyklopedii demonów z XIX w., leszy (tu pisany jako Leshis) opisany jest jako:

Demon lasu, przypominający satyra.
Z wyglądu: od pasa w górę człowiek z rogami, uszami i brodą kozy; od pasa w dół – kozioł.
Zdolności magiczne: potrafił zmieniać rozmiary – na polach był mały jak trawa, w lesie wielki jak drzewo.
Zachowanie: włóczył się po lasach, używając głosów znanych ludziom, by zwabić ich do swoich jaskiń, gdzie czerpał radość z łaskotania ich niemal do śmierci.

Nasze wyobrażenie Leszego na podstawie opisu z Le Dictionnaire infernal oraz bezpośrednia ilustracja z książki (swoją drogą ten tytuł to istna skarbnica przeciekawych opisów i wyobrażeń, ale większość to już demonologia, może się kiedyś tym zajmiemy):

Leszy wyobrażenie zachodnio-europejskie Leszy Le Dictionnaire infernal

Znaczenie kulturowe

W ujęciu słowiańskim leszy był złożoną postacią – nie tylko demonem, ale też strażnikiem lasu i symbolicznym łącznikiem między człowiekiem a dziką przyrodą. W zachodnich źródłach, takich jak u de Plancy’ego, został włączony do szerszego panteonu demonów, z naciskiem na jego niepokojącą, diaboliczną naturę, przypominającą klasyczne satyry i fauny.

Wystąpienia

Literatura:

Jeśli gdzieś się spotkamy, poza literaturą naukową, na pewno wspomnimy :) mogę tylko zapewnić, że w książkowym Wiedźminie żaden Leszy nie występuje.

Gry:

oczywiście Wiedźmin 3: Dziki Gon - spotykamy kilku osobników

Leszy Wiedźmin 3: Dziki Gon

Film:

krótkometrażowy film Leszy z 2017 roku reż. Mateusz Motyka. Tytuł odnosi się do stwora, ale raczej go sobie tutaj nie pooglądacie, to bardziej film opowiadający o relacji ojca z synem, a Leszy jest symbolem kary za złamanie praw natury. To obejrzenia za darmo na Youtube.

Źródła

Токарев С. А. Религиозные верования восточнославянских народов XIX — начала XX века (Religijne wierzenia ludów wschodniosłowiańskich XIX – początku XX wieku)
Jacques Collin de Plancy, Le Dictionnaire infernal (wyd. XIX w.)

Leszy